راهنمای جامع برای کارشناسان ایمنی
مقدمه
کد IMDG (International Maritime Dangerous Goods Code) یکی از استانداردهای بین‌المللی برای حمل و نقل ایمن مواد خطرناک از طریق دریا است. این کد توسط سازمان IMO (سازمان بین‌المللی دریانوردی) تدوین شده و به‌عنوان مرجع اصلی برای طبقه‌بندی، بسته‌بندی، نشانه‌گذاری و حمل مواد خطرناک در کشتی‌ها شناخته می‌شود. در این مقاله، به بررسی طبقه‌بندی مواد خطرناک بر اساس IMDG Code می‌پردازیم و نکات کلیدی برای کارشناسان ایمنی و صنعت حمل‌ونقل را ارائه می‌کنیم.
مواد خطرناک چیست؟
مواد خطرناک به موادی گفته می‌شود که به دلایل مختلف می‌توانند برای سلامتی انسان‌ها و محیط زیست تهدیدکننده باشند. این مواد از نظر ویژگی‌های شیمیایی یا فیزیکی به گونه‌ای هستند که در صورت استفاده، نگهداری یا حمل و نقل نادرست، خسارات جانی و مالی به بار می‌آورند. برخی از این مواد مستقیماً برای بدن انسان سمی هستند، برخی دیگر قابلیت انفجار یا اشتعال دارند و گروهی نیز ممکن است به تجهیزات آسیب برسانند.
اهمیت طبقه‌بندی مواد خطرناک
یکی از اصلی‌ترین دلایل اهمیت طبقه‌بندی مواد خطرناک، ایجاد دستورالعمل‌های ایمنی برای نگهداری و جابجایی این مواد است. با این کار، خطرات ناشی از حمل و نقل و استفاده از این مواد کاهش می‌یابد. این طبقه‌بندی‌ها همچنین به سازمان‌ها و افرادی که با این مواد سروکار دارند کمک می‌کنند تا برای مواجهه با شرایط اضطراری برنامه‌ریزی کنند و خطرات احتمالی را مدیریت کنند.
مواد خطرناک بر اساس ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. این دسته‌بندی به ما کمک می‌کند تا بتوانیم در هنگام کار با این مواد به درستی اقدامات لازم را انجام داده و از بروز حوادث جلوگیری کنیم. دسته‌بندی کلی مواد خطرناک شامل موارد زیر است:
- مواد انفجاری
- گازها
- مایعات قابل اشتعال
- جامدات قابل اشتعال
- مواد اکسید کننده
- مواد سمی
- مواد رادیواکتیو
- مواد خورنده
- سایر مواد خطرناک
طبقه‌بندی مواد خطرناک در IMDG Code
مواد خطرناک بر اساس خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و خطرات آنها در ۹ کلاس اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند. هر کلاس دارای زیرمجموعه‌هایی است که خطرات جزئی‌تر را مشخص می‌کنند.
کلاس ۱: مواد منفجره (Explosives)
- ۱.۱: مواد و اقلام با خطر انفجار جمعی
- ۱.۲: مواد با خطر پرتابی اما بدون انفجار جمعی
- ۱.۳: مواد با خطر آتش‌سوزی و انفجار جزئی
- ۱.۴: مواد با خطر انفجار محدود
- ۱.۵: مواد بسیار کم‌حساسیت با خطر انفجار جمعی
- ۱.۶: اقلام بسیار کم‌حساسیت بدون خطر انفجار جمعی
کلاس ۲: گازها (Gases)
- ۲.۱: گازهای قابل اشتعال (مانند پروپان، هیدروژن)
- ۲.۲: گازهای غیر قابل اشتعال و غیر سمی (مانند نیتروژن، اکسیژن)
- ۲.۳: گازهای سمی (مانند کلر، آمونیاک)
کلاس ۳: مایعات قابل اشتعال (Flammable Liquids)
- شامل مایعاتی با نقطه اشتعال پایین (مانند بنزین، اتانول، استون)
کلاس ۴: جامدات قابل اشتعال (Flammable Solids)
- ۴.۱: جامدات قابل اشتعال (مانند گوگرد، نفتالین)
- ۴.۲: مواد خودآتش‌گیر (مانند فسفر سفید)
- ۴.۳: مواد واکنش‌دهنده با آب (مانند سدیم، پتاسیم)
کلاس ۵: مواد اکسیدکننده و پراکسیدهای آلی (Oxidizing Substances & Organic Peroxides)
- ۵.۱: مواد اکسیدکننده (مانند نیترات آمونیوم)
- ۵.۲: پراکسیدهای آلی (مانند MEKP)
کلاس ۶: مواد سمی و عفونت‌زا (Toxic & Infectious Substances)
- ۶.۱: مواد سمی (مانند آرسنیک، سیانید)
- ۶.۲: مواد عفونت‌زا (مانند نمونه‌های پزشکی آلوده)
کلاس ۷: مواد رادیواکتیو (Radioactive Materials)
- شامل مواد با تشعشعات یونیزه‌کننده (مانند اورانیوم، پلوتونیوم)
کلاس ۸: مواد خورنده (Corrosive Substances)
- شامل اسیدها و بازهای قوی (مانند اسید سولفوریک، سود سوزآور)
کلاس ۹: مواد و اقلام خطرناک متفرقه (Miscellaneous Dangerous Goods)
- شامل موادی که در کلاس‌های دیگر جای نمی‌گیرند (مانند باتری‌های لیتیومی، آزبست)
نکات کلیدی برای کارشناسان ایمنی
- برچسب‌گذاری و علامت‌گذاری: هر ماده خطرناک باید برچسب کلاس مربوطه را داشته باشد.
- مستندات حمل: تهیه سند حمل مواد خطرناک (Dangerous Goods Declaration) الزامی است.
- بسته‌بندی مطابق استاندارد: استفاده از بسته‌بندی‌های تأییدشده UN-approved ضروری است.
- جدا سازی مواد ناسازگار: برخی مواد در صورت تماس با یکدیگر واکنش‌های خطرناک ایجاد می‌کنند.
- آموزش پرسنل: کارکنان باید دوره‌های IMDG Code را گذرانده باشند.
جمع‌بندی
آشنایی با IMDG Code برای کارشناسان ایمنی و فعالان صنعت حمل‌ونقل دریایی ضروری است. رعایت این استانداردها نه تنها از حوادث جلوگیری می‌کند، بلکه از جریمه‌های قانونی نیز پیشگیری می‌نماید. با توجه به رشد تجارت جهانی، نیاز به تخصص در این حوزه بیش از پیش احساس می‌شود.
